Aydın Dağları, Türkiye’nin batısında, Ege Bölgesi’nde yer alan önemli bir dağ silsilesidir. Menteşe Dağları’nın kuzeyinde bulunan Aydın Dağları, Büyük Menderes Nehri’nin güney kıyılarını takip eder. Zirvesi, 1.834 metre yüksekliğindeki Baba Dağı olup, bölgenin en yüksek noktalarından biridir. Bu dağ silsilesi, zengin flora ve fauna çeşitliliği ile dikkat çeker ve aynı zamanda tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Turizm açısından da önemli olan Aydın Dağları, doğa yürüyüşleri ve dağcılık faaliyetleri için popüler bir destinasyondur.
Aydın Dağları ve Jeolojik Özellikleri
Ege Bölgesi’nde yer alan Aydın Dağları, Küçük Menderes ve Büyük Menderes vadilerini birbirinden ayıran, fazla yüksek olmayan bir dağ sırasıdır. Bozdağlar’ın uzantısı olarak Buldan yöresindeki platodan doğuya doğru başlar ve batıya ilerledikçe iki dağ sırasına ayrılır, arasına Küçük Menderes Vadisi girer. Bu dağlar, Paleozoyik Zaman’da (yaklaşık 570-225 milyon yıl önce) oluşmuş olan kristal yapılı şist ve kalkerlerden meydana gelmiştir.
Aydın Dağları’nın kuzey kesimi Küçük Menderes çöküntüsü ile güney kesimi Büyük Menderes çöküntüsü, jeolojik olarak oldukça yenidir. Dağlarının orta kesiminde, yüksekliği 1.500 ila 1.800 metre arasında değişen tepeler bulunur. En yüksek noktası Cevizli Dağı’nın 1.819 metrelik doruğudur. Yükseklik batıya doğru azalarak Beydağ’da 1.674 metre, Malkoç Dağı’nda 1.469 metre ve Oyuktepe’de 1.479 metreye kadar düşer. Batıda, Dilek Yarımadası’nda bulunan Samsun Dağı’nın 1.237 metrelik yüksekliği dikkat çeker. Sistemin en alçak noktası ise Meryemana ya da Maden Dağıdır ve 646 metre yüksekliğindedir. Aydın Dağları, genellikle alçak tepelerden oluşsa da, Samsun Dağı’nın dik ve sarp yamaçları oldukça etkileyicidir.
Aydın Dağları’nın Coğrafi Yapısı ve Akarsuları
Aydın Dağları, kuzeyde Küçük Menderes Ovasına doğru basamaklar oluşturarak alçalır. Bu bölgede, dağın yamaçlarını aşındırarak derin vadiler meydana getiren kısa akarsular bulunur. Bu akarsular, Küçük Menderes Irmağına katılır. Dağların güney yamaçlarında ise, kumlu ve killi yapıda kızıl kahverengi çökeller yer alır. Saruhan-Menteşe Masifi adı verilen eski kütlenin, tektonik hareketler sonucunda yükselmesiyle oluşan bu çökeller, çevredeki çukurlara biriken ve yüzlerce metre kalınlığında katmanlar oluşturur. Bu tepeler, Aydın Dağları’nın güney etekleri boyunca yaklaşık 5-6 km genişliğindedir. Aydın Dağları, bu eski kütlenin son jeolojik dönem başlarında yer yer kırılması ve çökmesi sonucunda horst biçiminde yüksekte kalan bir kütledir.
Aydın Dağları’nın Bitki Örtüsü ve Yerleşim Merkezleri
Aydın Dağları, bitki örtüsü açısından oldukça fakirdir. Yapılan araştırmalar, bu bölgede eskiden var olan zengin doğal bitki örtüsünün yıllar içinde tahrip edildiğini göstermiştir. Özellikle kuzey yamaçlarında, tabandan itibaren makiler ve kızıl çamlar bir arada bulunur.
Yaklaşık 1.000 metre yükseklikte kara çamlarla kızıl çamlar, 1.000 metreden sonra ise sadece kara çamlar görülür. 1.500 metre ve daha yüksek rakımlarda, kuzeye bakan yamaçlarda kayın ve gürgen ormanlarına rastlanır. 1.700-1.800 metre yüksekliklerde az sayıda sarı çam bulunur. Güney yamaçlarda ise kara çam, kızıl çam ve makiler yaygındır. Dilek Yarımadası’nın ulusal park ilan edilmesiyle, bu alandaki ormanlar tür çeşitliliği açısından zenginleşmeye başlamıştır.
Aydın Dağları’nın kuzey yamaçları boyunca Selçuk, Tire, Ovakent (Adagide) ve Beydağ gibi yerleşim merkezleri bulunurken, güney yamaçlarında Söke, Ortaklar, Germencik, Aydın ve Nazilli gibi yerleşim merkezleri yer alır. Bu nispeten düşük yükseklikteki dağlar, üç farklı yerde geçit verir. Bu geçitlerden doğu kesimindeki Sarayköy-Alaşehir, orta kesimindeki Nazilli-Beydağ ve batı kesimindeki Aydın-Tire yolları geçer.