25 Eylül 1629 tarihinde imzalanan Altmark Barış Antlaşması, Polonya ile İsveç arasındaki savaşı sonlandırmıştır. Bu antlaşma, iki ülke arasında devam eden çatışmalara bir son vermek amacıyla tasarlanmıştır.
Altmark Barış Antlaşması Nedir?
Antlaşmanın Tanımı ve Önemi
Altmark Barış Antlaşması, 25 Eylül 1629 tarihinde İsveç ve Polonya-Litvanya Birliği arasında imzalanmış bir ateşkes antlaşmasıdır. Bu antlaşma, İkinci Kuzey Savaşı olarak bilinen ve 1621-1629 yılları arasında süren İsveç-Polonya savaşının sona erdirilmesini amaçlamaktadır. Antlaşmanın önemi, Baltık bölgesindeki güç dengesinin İsveç lehine değişmesine neden olması ve Otuz Yıl Savaşları’nın seyrini etkilemesidir.
Altmark Antlaşmasının Tarihi Bağlamı
Altmark Barış Antlaşması, 17. yüzyılın başlarında Avrupa’da süregelen savaşlar ve güç mücadelelerinin bir parçasıdır. Bu dönemde, Baltık Denizi bölgesi, hem ticaret yollarının kontrolü hem de stratejik önemi nedeniyle büyük bir çekişme alanıydı. İsveç, Baltık Denizi’ndeki ticaret ve askeri üstünlüğünü pekiştirmek isterken, Polonya-Litvanya Birliği ise bölgedeki egemenliğini korumak için mücadele ediyordu.
Altmark Barış Antlaşmasının Tarihçesi
Antlaşmaya Giden Süreç
İkinci Kuzey Savaşı, İsveç Kralı II. Gustaf Adolf’un Baltık Denizi’nde ticaret yollarının kontrolünü ele geçirme isteğiyle başladı. 1621’de İsveç, Livonya’yı (bugünkü Letonya ve Estonya) işgal etti ve Riga’yı ele geçirdi. Bu durum, Polonya-Litvanya Birliği ile İsveç arasında büyük bir çatışmaya yol açtı. Savaş boyunca her iki taraf da önemli kayıplar verdi ve nihayetinde barış görüşmelerine başlandı.
Antlaşmanın İmzalanması
Altmark Barış Antlaşması, 25 Eylül 1629’da Prusya’nın Altmark kasabasında imzalandı. Antlaşmanın imzalanmasında İsveç adına Kral II. Gustaf Adolf ve Polonya-Litvanya Birliği adına Kral III. Zygmunt Waza (Sigismund III Vasa) temsilcileri bulunuyordu. Antlaşma, Polonya Kralı Zygmunt III Vasa’nın Danimarka ve İsveç arasında arabuluculuk yapmayı kabul etmesiyle mümkün oldu.
Antlaşmanın Kapsamı ve Koşulları
Altmark Barış Antlaşması, altı yıllık bir ateşkes sağladı ve taraflar arasında belirli koşullar üzerinde uzlaşma sağladı:
- Toprak Düzenlemeleri: İsveç, Livonya’nın büyük bir kısmını ve Riga’yı elinde tutmaya devam etti.
- Gümrük Gelirleri: İsveç, Polonya’nın Danzig (Gdańsk) limanından elde ettiği gümrük gelirlerinin %3’ünü alma hakkı kazandı. Bu, İsveç’in ekonomik gücünü artırdı.
- Askeri Hareketlilik: Her iki taraf da Baltık Denizi’nde askeri hareketliliği kısıtlamayı kabul etti.
Altmark Barış Antlaşmasının Tarafları
İsveç ve Polonya’nın Rolleri
İsveç, antlaşmanın ardından Baltık Denizi’nde daha güçlü bir konuma geldi ve bu, İsveç İmparatorluğu’nun yükselişinin bir parçası olarak görüldü. Kral II. Gustaf Adolf’un askeri başarıları, İsveç’in bölgedeki etkisini artırdı ve Otuz Yıl Savaşları’na daha etkin bir şekilde müdahil olmasını sağladı.
Polonya-Litvanya Birliği ise antlaşma ile savaşı durdurmuş olsa da, Baltık Denizi’ndeki bazı önemli topraklarını ve ekonomik avantajlarını kaybetti. Bu durum, Polonya’nın bölgedeki etkisini zayıflattı ve iç siyasi sorunlarını daha da derinleştirdi.
Diğer Etkili Devletler ve Aktörler
Altmark Barış Antlaşması, sadece İsveç ve Polonya arasında değil, aynı zamanda Avrupa’nın diğer büyük güçleri arasında da dikkatle takip edildi. Danimarka, Hollanda ve Habsburg İmparatorluğu gibi devletler, Baltık bölgesindeki güç dengesiyle yakından ilgileniyorlardı. Özellikle Hollanda, Baltık ticaret yollarının güvenliği ve serbestliği konusunda İsveç’in güçlü olmasını destekliyordu. Habsburglar ise İsveç’in güçlenmesini kendi çıkarlarına bir tehdit olarak görüyorlardı.
Altmark Barış Antlaşmasının Şartları ve Hükümleri
Askeri ve Siyasi Düzenlemeler
Antlaşma, taraflar arasında askeri çatışmaların durdurulmasını ve belirli bölgelerdeki askeri hareketliliğin kısıtlanmasını içeriyordu. Bu, bölgedeki askeri gerilimi azaltmayı ve uzun vadeli barışı sağlamayı amaçladı.
Toprak ve Sınır Değişiklikleri
Antlaşma, İsveç’in Livonya’nın büyük bir kısmını ve Riga’yı elinde tutmasını onayladı. Bu toprak düzenlemeleri, İsveç’in Baltık Denizi üzerindeki stratejik kontrolünü pekiştirdi.
Ekonomik ve Ticari Düzenlemeler
Ekonomik olarak, İsveç, Polonya’nın Danzig limanından elde ettiği gümrük gelirlerinin %3’ünü alma hakkı kazandı. Bu düzenleme, İsveç’in ekonomik gücünü artırırken, Polonya-Litvanya Birliği için ekonomik bir kayıp anlamına geliyordu.
Altmark Barış Antlaşmasının Sonuçları
Kısa Vadeli Sonuçlar
Altmark Barış Antlaşması, kısa vadede İsveç ve Polonya-Litvanya Birliği arasındaki çatışmayı sona erdirdi. Bu ateşkes, bölgedeki askeri hareketliliği azaltarak, her iki tarafın da savaşın yıpratıcı etkilerinden kurtulmasına olanak tanıdı.
Uzun Vadeli Etkiler ve Kalıcı Değişiklikler
Uzun vadede, antlaşma İsveç’in Baltık Denizi üzerindeki egemenliğini pekiştirdi ve İsveç’in Avrupa’daki büyük güçlerden biri haline gelmesine katkı sağladı. Polonya-Litvanya Birliği ise bölgedeki etkisini kaybederek, iç siyasi sorunlarla boğuşmaya devam etti.
Altmark Barış Antlaşmasının Avrupa Tarihindeki Yeri
Avrupa Güç Dengesi Üzerindeki Etkiler
Altmark Barış Antlaşması, Baltık Denizi bölgesindeki güç dengesini İsveç lehine değiştirdi. Bu durum, İsveç’in Avrupa’nın büyük güçlerinden biri olarak ortaya çıkmasına yardımcı oldu ve bölgedeki siyasi ve askeri dengeleri yeniden şekillendirdi.
Antlaşmanın Avrupa Diplomasisine Katkıları
Antlaşma, Avrupa diplomasisinde önemli bir dönüm noktasıdır. İsveç’in diplomatik yetenekleri ve askeri başarıları, diğer Avrupa devletleri tarafından da dikkatle takip edildi. Antlaşma, Avrupa’da barış ve diplomasi arayışlarının bir örneği olarak değerlendirilebilir.