Jean Piaget’e göre ahlak gelişimi, çocukların bilişsel gelişim evreleriyle yakından ilişkilidir ve belirli dönemlerde farklı özellikler gösterir. Piaget, bu gelişimin iki ana evreye ayrıldığını belirtir: Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi ve Ahlaki Özerklik-Otonomi Dönemi. Bu teori, çocukların yaşlarına göre değişen ahlaki yargılarını ve kurallara olan yaklaşımlarını açıklar. Piaget, çocukların ahlaki gelişimini, sadece dışsal kuralları takip etmekten, kendi içsel ahlaki anlayışlarını geliştirmeye doğru ilerleyen bir süreç olarak görür. Bu teori, eğitim ve çocuk psikolojisi alanlarında önemli bir yer tutar ve çocukların ahlaki düşünce süreçlerini anlamada kilit bir rol oynar.
Piaget’in Ahlak Gelişimi Teorisi: Çocuklarda Ahlaki Yargıların Evrimi
Piaget ve Ahlak Gelişiminin Evreleri
Jean Piaget, çocukların ahlak gelişiminin bilişsel gelişimle paralel olarak ilerlediğini ve farklı yaşlarda farklı özellikler gösterdiğini savunur. Piaget, çocukların doğru ve yanlışa ilişkin yargıları ve kuralların yorumlanma biçimlerinin yaşla birlikte değiştiğini gözlemlemiştir.
Erken Çocukluk Dönemi ve Kurallar
Yedi yaşına kadar çocuklar, başkalarını taklit ederek oyun oynarlar ve bu süreçte kuralların anlamlarını tam olarak kavrayamazlar. Yedi ile on yaş arası çocuklar ise oyun kurallarının anlamını anlamaya başlarlar ve çoğu zaman kurallara sorgulamadan uyarlar.
Orta Çocukluk Dönemi ve Kuralların Değişebilirliği
On yaşından itibaren çocuklar, kuralların belirli durumlara göre konulduğunu ve değişebileceğini anlamaya başlarlar. Bu dönemde, kural koyucuların yokluğunda kuralları çiğneme eğilimleri görülebilir.
Ergenlik Dönemi ve Kuralların Anlamı
10-11 yaşlarından itibaren, çocuklar kuralların neden konulduğunu ve onların önemini anlamaya başlarlar.
Davranışların Niyet Temelli Değerlendirilmesi
Piaget, davranışların “iyi” veya “kötü”, “doğru” veya “yanlış” olarak değerlendirilmesi için davranışın altında yatan niyetin önemini vurgular. Ancak, çocuklar on yaşına kadar davranışın arkasındaki niyeti dikkate almadan karar verirler ve yanlış davranışlar doğrudan ceza gerektirir. Piaget, ahlaki gelişimin iki ana dönemden geçtiğini belirtir.
Piaget’in Ahlak Gelişimi Dönemleri: Çocukların Ahlaki Yargılarındaki Evrim
Jean Piaget, çocukların yaşlarına göre ahlaki yargılarının nasıl değiştiğini gözlemlemiş ve bu değişimleri iki ana döneme ayırmıştır: Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi) ve Özerk Dönem (Karşılıklılık Dönemi).
Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi ya da Töresel Gerçekçilik)
Bu dönem, çocukların on yaşına kadar olan ahlaki gelişim sürecini kapsar. Çocuklar bu dönemde, yetişkinlerin koyduğu kuralları sorgulamadan kabul eder ve ahlaki yargılarını dışsal faktörlere dayandırır. Bu dönemde çocuklar, bir suçun büyüklüğünü suçun sonuçlarına göre değerlendirir. Fiziksel zararın büyüklüğü, suçun ciddiyetini belirler. Çocuklar, empatik düşünme yeteneği henüz gelişmediği için, davranışların altında yatan niyetleri dikkate almazlar ve kural koyucular yokken kuralları ihlal edebilirler.
Özerk Dönem (Karşılıklılık Dönemi ya da Töresel Görecilik)
11 yaş ve üzeri çocuklar için bu dönem, ahlaki yargılarda ve kuralların uygulanmasında bir esneklik ve görelilik başlangıcıdır. Çocuklar bu dönemde, olayları daha geniş bir perspektiften değerlendirir ve davranışların iyi ya da kötü oluşunu belirlerken, altında yatan niyeti de göz önünde bulundururlar. Bu dönemde çocuklar, dışarıdan gelen değerlendirmelerden ziyade kendi değerlendirmelerine göre hareket ederler. Piaget, bu dönemdeki çocukların, soyut işlemler dönemine doğru ilerlerken, dışa bağlı dönemden özerk döneme geçiş yaptıklarını belirtmiştir.
Farklı Kaynaklara Göre:
Piaget’in Ahlak Gelişimi Dönemleri ve Özellikleri
Jean Piaget, çocuklarda ahlak gelişimini iki ana döneme ayırmıştır: Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi ve Ahlaki Özerklik-Otonomi Dönemi.
1. Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi (Ahlaki Gerçeklik Dönemi ya da Töresel Gerçeklik)
Bu dönem genellikle 6-12 yaş aralığını kapsar. Çocuklar bu evrede otorite figürlerine (Tanrı, asker, polis, anne-baba gibi) kayıtsız şartsız itaat ederler. Kuralların değişmez ve kutsal olduğuna inanırlar. Bu durum Piaget tarafından “Heteronom” olarak tanımlanır ve genellikle 4-8 yaş arasındaki çocuklarda gözlemlenir.
Çocuklar bu dönemde, davranışların doğruluğunu veya yanlışlığını, niyetlerine değil, nesnel sonuçlarına göre değerlendirirler. Örneğin, bir çocuğun kazara birkaç bardak kırması, kasten tek bir bardak kıran çocuktan daha ağır bir suç olarak görülebilir.
2. Ahlaki Özerklik-Otonomi Dönemi (ya da Görecelik Dönemi)
Bu dönem genellikle 12 yaş ve üzeri çocukları kapsar. Çocuklar bu evrede, kuralların insan ihtiyaçlarına göre şekillendirildiğini ve gerektiğinde değiştirilebileceğini anlarlar. Ahlaki değerlendirmeler görelilik kazanır ve çocuklar davranışların nesnel sonuçlarından ziyade niyetlerine göre değerlendirirler.
Bu dönemde, çocuklar artık anne-baba ve diğer otorite figürlerini mutlak otorite olarak görmeyi bırakır ve zihinsel olgunlaşma ile sosyal deneyimlerin etkisi altında, özerk ahlaki düşünceye geçiş yaparlar. Ayrıca, insan hakları, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi evrensel değerler bu dönemde daha fazla benimsenmeye başlanır.