Bu yazıda, İlhanlı İmparatorluğu’nun etkileyici hükümdarı Olcaytu (Öljaitü) ve onun adını taşıyan tarihi Olcaytu Türbesinin hikayesine derinlemesine bir bakış atacağız. Olcaytu, 14. yüzyılın başlarında İran’da hüküm sürmüş, döneminin önemli bir siyasi ve dini figürüydü. Onun liderliğinde, Şiilik İran’ın resmi mezhebi olarak ilan edilmiştir. Bu önemli tarihi figürün yaşamı, dönemin siyasi ve kültürel dinamiklerini daha iyi anlamamızı sağlayacak.
Ayrıca, Olcaytu Türbesi’nin yer aldığı Sultaniye şehri, İlhanlıların eski başkenti olup, bugün İran’ın Kazvin yakınlarında yer almakta ve olağanüstü mimari özellikleriyle dikkat çekmektedir. Sekizgen planı, çarpıcı kubbesi ve detaylı süslemeleri ile bu türbe, İlhanlı mimarisinin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilir. Olcaytu’nun yaşamı ve anıtının mimari özellikleri üzerinden, bu tarihi döneme ait zengin mirası keşfedeceğiz.
Olcaytu (Öljaitü): İlhanlı İmparatorluğu’nun Dönüştürücü Hükümdarı
Hayatı ve Hükümdarlığı
Olcaytu, 1281 yılında doğmuş ve 13 Aralık 1316’da İran’ın Sultaniye şehrinde vefat etmiştir. İlhanlı İmparatorluğu’nun yöneticisi olarak 1304 ile 1316 yılları arasında hüküm sürmüş, bu dönemde İran’da Şiiliği resmi mezhep olarak ilan etmiştir.
Kökeni ve Din Değişimleri
Hulagu Han’ın torunu ve Argun Han’ın oğlu olan Olcaytu, başlangıçta Hıristiyan olarak vaftiz edilmiş ve Nikolas adını almıştır. Gençlik dönemlerinde önce Budizm, ardından Sünni İslam dinlerine yönelmiş ve Muhammed Hudabende adını almıştır. Ağabeyi Mahmud Gazan’ın ölümü üzerine 1304’te tahta çıkmıştır.
Hükümdarlık Dönemi ve Başarıları
Olcaytu’nun hükümdarlığı döneminde, 1307’de Gilan’ın fethi ve Herat’taki ayaklanmanın bastırılması gibi önemli askeri başarılar elde edilmiştir. 1312’de Memlûk topraklarına yönelik seferden, Avrupa’dan beklenen desteğin gelmemesi üzerine vazgeçilmiştir.
Dini Kararları ve Şii Mezhebine Geçişi
Hayatı boyunca birkaç kez dini inançlarını değiştiren Olcaytu, Sünniliğe eşlerinden birinin etkisiyle geçmiş, ancak Hanefi ve Şafii mezhepleri arasındaki çatışmalardan etkilenerek Şii mezhebine yönelmiştir. Şii din bilgini İbnü’l-Mutahhar el-Hilli’nin etkisinde kalarak, 1309’da Şiiliği İran’ın resmi mezhebi ilan etmiştir.
Kültür ve Sanatın Koruyucusu Olarak Rolü
Olcaytu, sanat ve kültür alanlarında da etkin bir hükümdardı. Sultaniye şehrini kurarak İlhanlı mimarisinin en önemli eserlerinden birini inşa etmiş, tarihçi Reşideddin’i ve İranlı şairleri desteklemiştir.
Olcaytu Türbesi: İlhanlı Mimarisinin Eşsiz Yapıtı
Konum ve Tarihçe
Olcaytu Türbesi, İran’ın Kazvin yakınlarındaki Sultaniye şehrinde, 14. yüzyılın başlarında İlhanlı hükümdarı Olcaytu için inşa edilmiştir. Bu türbe, bugün yıkıntı halinde olan İlhanlıların başkenti Sultaniye’de yer almaktadır.
Mimari Özellikleri
Türbenin temel yapısı sekizgen plana dayanır ve iç mekanı 24,5 metre genişliğindedir. Her kenarın ortasında, altta teğet sivri kemerli bir kapı ve üstte üç pencere boşluğu bulunur. Bu yapı elemanlarının üzerinde, türbenin etrafını dolanan bir yazı kuşağı ve mukarnaslı bir silme yer alır.
Kubbe ve Dış Kaplama
Yapının üzerini 51 metre yüksekliğinde sivri bir kubbe kaplar. Bu çift çeperli kubbe, sekiz köşede bulunan minare biçimli ağırlık kuleleriyle desteklenmiştir. Kubbenin dış kaplamasının tarihî dönemlerde turkuvaz renkli çinilerle süslendiği izlerden anlaşılmaktadır.
İç Mekan Süslemeleri
İç mekanda, köşelerdeki sekizgen ayaklar lacivert üzerine mavi ve beyaz renkli sırlı tuğlalarla süslenmiştir. Sütunların üzerinde bulunan yazı kuşağı ve kubbenin iç kısmındaki mavi çini kaplama izleri, türbenin zengin süslemelerini yansıtmaktadır.
Mescid Eklemesi
Türbenin yanında bulunan mescidin, türbeden daha sonraki bir tarihte inşa edildiği düşünülmektedir. Bu eklemenin tarihsel süreç içinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır.