Abdülmelik bin Mervan, Emevi Devleti’nin beşinci halifesi olarak tarihte önemli bir yere sahiptir. 646 yılında doğan Abdülmelik, 705 yılında Şam’da vefat etti. Halife olmadan önce büyük bir siyasi vazifede bulunmadı, ancak Muaviye tarafından Medine divanının başına getirildi ve bu görevde uzun süre hizmet etti. Babasının gizemli ölümü üzerine Nisan 685’te halife oldu. Bu dönemde Emevi Devleti’nin siyasi durumu oldukça karışıktı. Özellikle Mekke’de rakip halife Abdullah bin Zübeyr ve çeşitli eyaletlerdeki isyanlar, devletin istikrarını tehdit ediyordu.
Halifeliğinin İlk Yılları ve İsyanlarla Mücadelesi
Halifeliğinin ilk yıllarında Küfe’de Ali taraftarları tarafından çıkarılan isyanla karşılaştı. Bu isyanı lideri olan Muhtar el-Sakafi, Kur’an-ı Kerim’i taklit ederek vaazlar veriyordu. Arap olmayanların desteğiyle Irak’ı tehdit eden Muhtar, İbrahim bin Malik el-Eşter’in
liderliğindeki bir grup tarafından desteklendi. 685 yılında Eşter, Abdullah bin Zübeyr’in birliklerini Küfe’de yendi. Ancak ertesi yıl Abdülmelik’in gönderdiği ordu, ağır bir yenilgiye uğradı. Bu başarılar, Mekke halifesi Abdullah bin Zübeyr’i harekete geçirdi ve kardeşi Musab, Haricilerle mücadeleden sonra Muhtar’ı Harura’da mağlup etti (687). Muhtar daha sonra Küfe kalesinde dört ay süren bir kuşatmadan sonra öldürüldü.
Abdülmelik’in Daha Sonraki Siyasi Hamleleri:
Abdülmelik, Mekke’deki rakip halife Abdullah bin Zübeyr’e karşı mücadelesine devam etti. 689 yılında Dımaşk’tan harekete geçti ancak Amr bin Said’in isyanı nedeniyle geri dönmek zorunda kaldı. Merkezdeki isyanı bastırdıktan sonra, 690 yılında Musab’a karşı yeniden harekete geçti ancak bu sefer de kesin bir sonuç elde edemedi. Ertesi yıl büyük bir ordu ile Irak’a yöneldi ve Musab, Haricilerle mücadele ettiği için zayıf bir durumdaydı.
Abdülmelik bin Mervan’ın bu mücadeleleri, Emevi Devleti’nin siyasi istikrarını sağlamak ve merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla gerçekleştirildi ve onun halifeliği, İslam tarihinin önemli bir dönemi olarak kabul edilir.
Emevi Halifesi Abdülmelik bin Mervan’ın İktidar Mücadelesi ve Rakiplerini Yenme Süreci
Dicle Nehri Kıyısındaki Maskin Savaşı ve Musab’ın Ölümü:
Abdülmelik bin Mervan’ın hükümdarlığı, Maskin’de gerçekleşen kritik bir savaşla dönüm noktasına ulaştı. Bu savaşta, Musab öldürüldü ve ordusu dağıldı. Bu olay, Irak’ın tamamen Emevi Devleti’nin kontrolüne geçmesini sağladı.
Mekke’deki Rakip Halife Abdullah bin Zübeyr ile Mücadele:
Abdülmelik bin Mervan’ın önündeki tek engel, Mekke’deki rakip halife Abdullah bin Zübeyr‘di. Bu sorunu çözmek için Musab ile yapılan muharebede öne çıkan Haccac bin Yusuf’u görevlendirdi. Haccac, doğup büyüdüğü Taif şehrini harekat üssü olarak kullanarak Mekke’ye yürüdü ve şehri mancınıklarla bombardımana tuttu. Abdullah bin Zübeyr, bu saldırıya uzun süre direndi ancak Ekim 692’de bir çıkış sırasında öldürüldü.
Halifeliğin Tek Lideri Olarak Abdülmelik:
Abdullah bin Zübeyr’in ölümüyle, Abdülmelik bin Mervan İslam dünyasının tek halifesi haline geldi. Böylece, Emevi Devleti’nin içerisindeki tüm rakiplerini bertaraf ederek, merkezi otoritesini sağlamlaştırdı.
Sicistan İsyanı ve Abdurrahman bin Muhammed bin el-Eş’as:
Abdülmelik’in yönetimi sırasında başka önemli bir olay da, 701 yılında Sicistan valisi Abdurrahman bin Muhammed bin el-Eş’as’ın isyanıydı. Abdurrahman, Haccac’ın baskılarına daha fazla dayanamayarak ayaklandı ve kendisini halife ilan etti. Bu isyan, Abdülmelik’in yönetimindeki zorlukları ve merkezi otoritenin sürdürdüğü baskıcı politikaların etkilerini göstermektedir.
Emevi Halifesi Abdülmelik bin Mervan’ın Yönetimi ve Reformları
Sicistan İsyanı ve Mücadele:
Abdülmelik bin Mervan, Sicistan valisi Abdurrahman bin Muhammed bin el-Eş’as’ın isyanıyla karşılaştığında, öncelikle müzakere yoluyla çözüm aradı, ancak bu girişimler başarısız oldu. 702 yılında Deyr el Cemacim’de yapılan savaşta, Abdurrahman yenilgiye uğratıldı ve isyan bastırıldı.
İç Güvenlik ve Dış Politika:
Halife olduğu ilk yıllarda, Abdülmelik Bizans ile barış yaparak ülkenin iç güvenliğini sağlamaya odaklandı. İsyanların bastırılmasından sonra, İslam orduları Anadolu ve Kuzey Afrika’da Bizans’a karşı baskı kurmaya başladı. Özellikle Kuzey Afrika’da, Haşan bin Numan ve onun ardından Musa bin Nusayr, Bizans ve Berberilere karşı başarılı mücadeleler yürüttü.
Mali ve İdari Islahatlar:
Abdülmelik, siyasi ve askeri başarılarının yanı sıra mali ve idari alanda da önemli reformlar gerçekleştirdi. O döneme kadar İslam İmparatorluğu’nda Bizans ve İran paraları kullanılıyordu. Abdülmelik, Arapça yazılı altın ve gümüş paraların basılmasını sağladı ve böylece ekonomik bağımsızlığı güçlendirdi. Ayrıca, devlet dairelerinde kullanılan farklı diller yerine Arapçayı resmi dil olarak belirledi.
Saray ve Dini Politikalar:
Abdülmelik, sarayına farklı bir atmosfer kattı ve kendisini mutlak bir hükümdar olarak konumlandırdı. Din alimlerine önem verdi ve dini görevlerini titizlikle yerine getirdi.
Vefat ve Yerine Geçen:
Abdülmelik bin Mervan’ın parlak saltanatı, Şam’da vefatıyla son buldu ve yerine oğlu Velid geçti. Abdülmelik’in yönetimi, Emevi Devleti’nin siyasi ve ekonomik yapısında önemli değişikliklere yol açtı ve İslam dünyasında kalıcı etkiler bıraktı.